Algemene informatie Red Star Line Museum

In de historische loodsen van de Red Star Line rederij opende in 2013 het Red Star Line Museum. Het museum vertelt niet uitsluitend het verhaal van de rederij, met haar ontstaansgeschiedenis, groei en ondergang. Het museum vertelt vooral het verhaal van de miljoenen passagiers van de scheepvaartmaatschappij. 

Vanaf 1870 komt een grote mensenstroom op gang van Europa naar Noord-Amerika. De nieuwe wereld is het beloofde land voor wie een beter bestaan zoekt. Er is nog veel landbouwgrond beschikbaar en de industrie smeekt om werkkrachten. Anderen willen weg uit vrees voor politieke en religieuze vervolging. Het afschaffen van de emigratiebeperkingen en de opkomst van snellere stoomschepen versterken de Amerikaanse droom.

De VS en Canada beginnen voor heel veel mensen in een havenloods in Antwerpen. Tussen 1873 en 1934 was het op het Eilandje een komen en gaan van landverhuizers, toeristen, avonturiers en gelukzoekers uit heel Europa – meer dan twee miljoen in totaal. Aan de Rijnkaai gingen ze aan boord van de oceaanstomers van de Red Star Line, voor een reis naar de nieuwe wereld, naar geluk en een beter bestaan. Het waren vooral Oost-Europeanen, soms ook Duitsers en Belgen. Op het hoogtepunt vertrekken er elke week twee schepen van de legendarische rederij met de rode ster in de vlag. Ze hebben 1.000 tot 1.500 passagiers aan boord. Het zijn overwegend emigranten, maar gaandeweg gaan ook de eerste - welgestelde - toeristen mee.

Het Red Star Line Museum vertelt het verhaal van miljoenen Europeanen die alles durven achterlaten en vertrekken, op zoek naar geluk en een beter leven. Het is een verhaal over hoge verwachtingen en diepe teleurstellingen, over  hoop en slapeloze nachten. De oude gebouwen van de scheepvaartmaatschappij maken al die emoties en verhalen voelbaar, tastbaar en zichtbaar.

Het Red Star Line Museum begraaft zich niet in de geschiedenis. Migratie is universeel en van alle tijden. Dus ook van vandaag en zeker in onze havenstad. Voor de Antwerpenaars wordt het museum een manier om de eigen stad vanuit een nieuwe invalshoek te leren kennen. Voor het brede publiek is het een avontuurlijke reis in de voetsporen van mensen die hun voorouders hadden kunnen zijn. En in sommige gevallen ook zijn. Voor alle bezoekers is het een aanzet tot reflectie. Antwerpen, en bij uitbreiding elke plek ter wereld, is wat ze is door de mensen die er in het verleden verbleven. En ze wordt wat ze wordt door de mensen die er vandaag verblijven.

De Scenografie
De scenografie van het Red Star Line Museum vertelt het verhaal van de Red Star Line. Het is een verhaal over een scheepvaartmaatschappij, over een stad en haar haven maar vooral een verhaal over mensen. Het verhaal van de meer dan twee miljoen passagiers die van Antwerpen naar Amerika trokken maar ook van de duizenden mensen over de hele wereld die alles wat bekend is achterlaten en op zoek gaan naar een nieuwe toekomst elders.

In het Red Star Line Museum wordt dit verhaal verteld in verschillende lagen. Het is een Antwerps verhaal, over de stad en haar haven, over het nieuwe en het oude Eilandje, over Antwerpen als laatste halte op een reis naar geluk en een beter bestaan.

Het is een Belgisch verhaal over mensen die door armoede, maar ook door een zucht naar avontuur inscheepten op de Red Star Line en vol verwachting Amerika tegemoet reisden, veelal op zoek naar een nieuw en beter leven. Uniek aan de Red Star Line is dat het ook een Europees verhaal is. De passagiers van Red Star Line kwamen uit heel Europa. Belgische passagiers waren een kleine minderheid. Het Red Star Line Museum vertelt ook een Amerikaans verhaal, over de voorouders van Amerikanen, over hun roots, hun afkomst en hoe zij daar terecht zijn gekomen. Het Red Star Line verhaal is tegelijkertijd een universeel verhaal over dromen van een beter leven, over afscheid nemen, over het ontdekken van het onbekende en de zoektocht naar een nieuwe thuis.

Het New Yorkse architectenbureau Beyer Blinder Belle en de Belgische museograaf Christophe Gaeta weten dit gelaagde verhaal te vertalen in een verleidelijke scenografie.

In de voetsporen van de landverhuizers
In het Red Star Line Museum treden de bezoekers in de voetsporen van de landverhuizers van vroeger. De beleving begint bij de aankomst aan de gerestaureerde historische gebouwen van de Red Star Line rederij. Als het voormalige controlecentrum voor de derdeklasse passagiers herinneren ze aan de migratiegeschiedenis van miljoenen mensen afkomstig uit alle hoeken van Europa: foto’s, objecten, documenten, dagboeken, brieven en getuigenissen… vertellen het verhaal van de landverhuizers van het vertrek uit hun land van herkomst, de vermoeiende reis naar Antwerpen, het lange wachten voor de gezondheidsinspectie en controle van de documenten, de overtocht zelf en aankomst op Ellis Island in New York. De bezoeker leert enkele Red Star Line passagiers persoonlijk kennen: hun verwachtingen, hoop, ontgoochelingen en successen… een beleving die een blijvende indruk zal nalaten.

Het Red Star Line Museum vertelt echter een breder verhaal. Het verhaal van internationale migratie van vroeger en nu, van hier en overal. Een eeuwig actueel en menselijk gegeven. Aan het begin van het historische belevingsparcours wordt het Red Star Line verhaal breder gekaderd binnen de wereldwijde migratiegolven. Aan het einde van het bezoek gaat de verdieping naar de actualiteit. Bezoekers kunnen er de zoektocht starten naar de migratie in hun familiegeschiedenis of grasduinen in getuigenissen en verhalen over hedendaagse migratie. 

Het Gebouw
De gebouwen van de Red Star Line rederij aan de Rijnkaai zijn beschermde monumenten, door hun historische waarde voor de stad Antwerpen en in de geschiedenis van de Europese migratie. Hier werden de landverhuizers, veelal Oost-Europese migranten, gecontroleerd en hun bagage gedesinfecteerd vooraleer ze konden dromen van een nieuw leven in de Verenigde Staten van Amerika of in Canada. Op dit moment zijn de restauratiewerken aan de historische gebouwen, om ze in hun oude glorie te herstellen, volop aan de gang.

Het New Yorkse architectenbureau Beyer Blinder Belle tekende voor het ontwerp van de restauratie van de gebouwen. De architecten restaureerden eerder al het Ellis Island Immigration Museum in New York en hebben dus een belangrijke band met het Red Star Line project.

De restauratie van de Red Star Line gebouwen in Antwerpen moest voor hen aan drie objectieven voldoen: de bewaring van de gebouwen als internationaal historisch erfgoed, de gebouwen zo restaureren dat ze dienst kunnen doen als museum en de bewaring van de gebouwen als getuigen van de ervaringen van de migranten.

Voor Beyer Blinder Belle is de authenticiteit van een gebouw heel belangrijk. In hun ontwerp lieten ze zich leiden door de oude elementen die nog in de gebouwen aanwezig waren. Deze werden behouden en gerestaureerd. Het doel was om een nieuw museum met moderne toetsen en heel veel geschiedenis te creëren. Van het begin was het voor de architecten duidelijk dat er een verticale blikvanger moest komen. De uitkijktoren die ze ontwierpen is een modern element dat verwijst naar de boeg en de schoorsteen van een oceaanstomer. Hij staat op de plaats waar ook vroeger een schoorsteen stond, het laatste herkenningspunt voor de vele migranten.

Het museum brengt de verhalen van de migranten terug tot leven. Het vertelt over hun reis vanaf hun land van origine tot hun aankomst in de VS of Canada, en over hun hoop en wanhoop bij het verlaten van het bekende. Het museum toont een unieke historische en lokale versie van een universeel verhaal, over schepen, over migratie maar vooral over mensen.

Korte geschiedenis van het gebouw
1894 - 1934
Het Red Star Line complex op de hoek van de Rijnkaai en de Montevideostraat bestaat uit drie gebouwen die elk een aparte architecturale entiteit vormen. Het oudste gebouw is een eenvoudige loods in rode baksteen van ongeveer 400 m². De rederij heeft de loods in 1894 gebouwd, na klachten over het gebrek aan accommodatie voor de emigranten. De medische controle gebeurde tot dan op de kade, zomer en winter, in weer en wind. Ondanks de nieuwe loods bleef het klachten regenen omdat nog steeds keuringen in openlucht plaatsvinden. Het gebouw was veel te klein voor de honderden migranten die vlak voor de afvaart op amper een uur tijd gecontroleerd moesten worden.

Enkele jaren voor de Eerste Wereldoorlog bouwde de stad Antwerpen in de Montevideostraat een grote, hoge en diepe douaneloods van ongeveer 550 m² met een smalle, verzorgde baksteengevel. Wellicht werd de loods door Red Star Line gebruikt voor opslag van de bagage na de ontsmetting.

Na de Eerste Wereldoorlog schroeft de Amerikaanse regering de immigratie drastisch terug. Juist in die periode bouwt Red Star Line aan de Rijnkaai een nieuw gebouw. Waarschijnlijk voelt de rederij zich daartoe verplicht om de toenemende administratieve en medische controles van de kandidaat-migranten te kunnen uitvoeren. Dit is het meest prestigieuze en architecturaal het interessantste gebouw. Het wordt opgericht rond 1922 in een sobere art decostijl naar een ontwerp van Jan Jacobs en meet ongeveer 800 m².

Het nieuwe en het oude gebouw functioneren vanaf dan als één geheel, met onder andere een badinrichting waar mannen en vrouwen in een gescheiden circuit kunnen douchen, een aparte zaal met de ontsmettingsketels voor de kledij, twee wachtzalen en een kapperskamer.

1934-1992
Tot 1934 deden de gebouwen aan de Rijnkaai dienst als medisch en administratief controlecentrum voor derdeklasse passagiers die reisden met de Red Star Line rederij. Na het faillissement van de rederij in 1934 werd het Red Star Line complex een aantal keren verbouwd en aangepast aan andere bestemmingen waarna het in onbruik raakte. Met de gebouwen, raakte ook de geschiedenis van de rederij in de vergetelheid.

In 1992 vraagt Red Star Line verzamelaar Robert Vervoort het stadsbestuur om naar aanleiding van de 120^ste verjaardag van de oprichting van de rederij op de Antwerpse kaaien een gedenksteen aan te brengen. Van een mogelijke bescherming van de gebouwen is dan nog geen sprake.

2000-2012
Het Antwerpse College van burgemeester en schepenen brengt een gunstig advies uit voor de bescherming van monumenten in het havengebied en op het Eilandje. Naast de Montevideo magazijnen en De Shop staan op die lijst ook de gebouwen van de Red Star Line.

In 2001 erkent de Vlaamse overheid twee van de drie Red Star Line magazijnen als beschermd monument ‘omwille van hun historische en industrieel-archeologische waarde’.

In 2004 richt het College van burgemeester en schepenen een projectgroep op die de omvorming van de gebouwen tot een herdenkingsplek ‘met een museaal-educatieve functie’ onderzoekt. Een jaar later beslist het College van burgemeester en schepenen om de Red Star Line gebouwen te kopen van het Havenbedrijf. Na een procedure onder leiding van de Vlaamse Bouwmeester, wordt het New Yorkse architectuurbureau Beyer Blinder Belle Architects & Planners LLP, in een tijdelijke vereniging met het Antwerpse ingenieursbureau Arcade, geselecteerd als ontwerper voor de ontwikkeling en inrichting van de gebouwen.

In 2007 wordt ook het hoekgebouw het oudste van de drie gebouwen, als monument beschermd. Datzelfde jaar keurt het College van burgemeester en schepenen het voorontwerp van Beyer Blinder Belle voor de restauratie van de drie gebouwen goed.

Op 17 mei 2010 starten de voorbereidende bouwwerkzaamheden. De eerste bouwfase omvat grondwerken, de funderingen en de onderkeldering van de bagageloods. Op 28 juni vindt de officiële eerstesteenlegging plaats.

In maart 2011 worden de voorbereidende fundering- en structuurwerken van de restauratie van de gebouwen afgerond. De eigenlijke restauratie van het gebouw, fase 2 van de werken, start op 18 april 2011 en is in handen van aannemer Strabag.

In december 2012 eindigde de verbouwingen en begon de inrichting van het museum en de heraanleg van de Rijnkaai en de Montevideostraat. Het museum opende de deuren in het najaar van 2013.

De Publiekswerking
Het Red Star Line Museum is een plek voor herinnering, beleving, debat en onderzoek naar internationale menselijke mobiliteit. Het museum vertelt een universeel verhaal van menselijk zoeken naar geluk en een beter leven. Een verhaal van vroeger en nu, van hier en overal. Dit grootse verhaal bestaat uit vele individuele verhalen, uit de successen en mislukkingen van mensen die alles achterlaten en elders opnieuw willen beginnen.

Deze verhalen zijn herkenbaar voor een breed en divers publiek. Het museum kiest dan ook zeer bewust voor een veelzijdige aanpak. Teksten en beelden wisselen elkaar af. Historische documenten en objecten worden tentoongesteld. De bezoeker luistert en kijkt naar individuele getuigenissen en naar authentieke filmbeelden uit de tijd van toen. Aanraken, voelen, ruiken, denken, spelen, in het Red Star Line Museum kan het allemaal.

Het museum gaat echter verder dan louter informeren. De beklijvende getuigenissen nemen de bezoekers mee in de wereld van de verschillende migranten ten tijde van de Red Star Line en nu. Het museum daagt de bezoeker uit tot interactie en reflectie. Het museum start de dialoog en stimuleert de bezoekers om hun ervaringen achter te laten en te delen met anderen. Het Red Star Line Museum is dan ook een plek voor meeslepende verhalen en verrassende ontmoetingen. 

Bezoekers kunnen het museum gemakkelijk op eigen houtje verkennen. Het Red Star Line Museum biedt echter ook verschillende interactieve rondleidingen aan, van historisch verdiepend tot actief verhalend. Speciaal voor grote en kleine gezinnen werkte het Red Star Line Museum een ontdekkingspakket uit.  Ook scholen kunnen in het museum terecht voor een divers aanbod aan rondleidingen.

Interessante weetjes

• Meer dan twee miljoen passagiers reisden tussen 1873 en 1934 heen en weer tussen Antwerpen en Amerika. Onder hen minder dan 200.000 Belgen.
• De Lapland bracht in 1912 de overlevende bemanningsleden van de Titanic van de White Star Line terug naar Engeland.
• De Belgenland II was het vlaggenschip van de Red Star Line rederij. Het was 212 meter lang en meerde een eerste keer in Antwerpen aan in 1923.
• Aan de Antwerpse kade staan, net voor de Kattendijksluis, twee meerpalen die groter zijn dan de anderen. Om de Belgenland II te laten aanmeren waren grotere meerpalen nodig.
• De Belgenland II vervoerde 800 passagiers in eerste klasse en 2.000 landverhuizers in derde klasse.
• De eerste reis van de Vaderland in 1873 tussen Antwerpen en New York duurde bijna een maand (19/1 tot 18/2/1873). Later werd de gemiddelde duur van de reis om en bij de tien dagen.
• Die eerste reis verliep bovendien uitermate woelig. Het weer op de Atlantische Oceaan was zo zwaar dat het schip een ongeplande stop in het Canadese Halifax moest maken om meer kolen op te slaan.
• Twee van de mooiste schepen van de Red Star Line, de Belgenland II en de Lapland, werden op dezelfde werf gebouwd als de Titanic, nl. Harland & Wolff in Belfast.
• Grote rampen zoals die met de Titanic bleef de Red Star Line bespaard. Toch gebeurden er ongelukken. Zo ramde de Finland op kerstmis 1910 een Belgisch vrachtschip in de monding van de Schelde. Zes mensen stierven.
• Albert Einstein vluchtte voor de nazi’s naar Amerika op de Westernland. 
• Izzy Beilin, later bekend als Irving Berlin, de componist van ‘White Christmas’, reisde als vijfjarige jongen mee met de SS Rhynland.
• Cyriel Buysse is in de jaren 1880, als zoon van een welgestelde cichoreifabrikant, vier keer naar de V.S. gereisd, onder andere aan boord van de Red Star Line. In 1886 is hij naar eigen zeggen tijdens zo’n reis, aan boord van de Westernland, beginnen schrijven.
• De Belgische emigratie was ongelijk verdeeld: de meeste landverhuizers kwamen uit Oost- en West-Vlaanderen en Henegouwen. Het grootste deel waren mannen tussen 18 en 30 jaar.
• Henri Cassiers was in de belle epoque één van de bekendste affichekunstenaars. Hij werkte vaak voor de Red Star Line.
• De Antwerpse schilder Eugeen Van Mieghem groeide op in het hart van de oude haven: zijn ouders hadden een café recht tegenover de eerste loods van Red Star Line. De duizenden landverhuizers die letterlijk voor zijn ogen passeerden, inspireerden de kunstenaar tot honderden tekeningen en schilderijen.
• De landverhuizers werden sterk gecontroleerd op trachoom, een oogziekte die zonder behandeling tot blindheid kon leiden. Op Ellis Island in New York stond deze ziekte te boek als gevaarlijk en besmettelijk. Het was een reden om iemand de toegang tot het land te ontzeggen.
• Antwerpen werd een belangrijke emigratiehaven door het spoorwegennet, dat de stad verbond met het Europese hinterland. Vanaf 1905 was voor veel landverhuizers de indrukwekkende hal van het Centraal Station het eerste beeld van Antwerpen.
• In het Centraal Station wachtten agenten van de scheepvaartmaatschappijen de emigranten op. Die probeerden hen af te schermen van allerlei meer of minder scrupuleuze venters, oplichters en aftroggelaars.  
• Tussen 1920 en 1933 was alcohol in de V.S. verboden. De Red Star Line legde ‘Bermuda Cruises’ in. Dat waren cruises naar Bermuda waarbij de deelnemers buiten de Amerikaanse territoriale wateren naar hartenlust konden drinken, zonder vrees voor een inval van de politie.
• Het vloeroppervlak van het toekomstige museum is +/- 2.600 m² waarvan ongeveer 1.750 m² tentoonstellingsruimte.
• De toren van het nieuwe museum wordt een pronkstuk. Wie bovenstaat heeft het gevoel op de boeg van een stoomschip te staan.
• Architectenbureau Beyer Blinder Belle renoveerde ook Ellis Island Immigration Museum en Grand Central Station in New York.

Karen Moeskops
Directeur
E-mail: karen.moeskops@antwerpen.be
Fara Deburchgrave
Marketing en communicatie
Tel.: +32 (0)3 338 98 04
E-mail: fara.deburchgrave@antwerpen.be